گربه
گربهٔ اهلی | |
---|---|
چند نژاد مختلف از گربهٔ اهلی | |
وضعیت حفاظت | |
اهلیشده | |
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | جانوران |
شاخه: | طنابداران |
رده: | پستانداران |
راسته: | گوشتخوارسانان |
زیرراسته: | گربهسانیان |
تیره: | گربهایان |
سرده: | گربهها |
گونه: | F. catus[۱] |
نام دوبخشی | |
Felis catus[۱] | |
مترادف | |
گُربه (نام علمی: Felis catus) یک گونهٔ اهلی گوشتخوار از پستانداران است که جثهٔ کوچکی دارد.[۲][۱] گربه تنها گونهٔ اهلی در خانوادهٔ گربهایان است و برای تمایز دادن آن از اعضای وحشی این خانواده، اغلب از آن تحت عنوان گربهٔ خانگی یاد میشود.[۴] گربه میتواند گربهٔ خانگی، گربهٔ مزرعه یا گربهٔ رمیده باشد؛ گربههای رمیده آزاد هستند و از تماس با انسان اجتناب میکنند.[۵] گربههای خانگی بهدلیل همراهی و توانایی آنها در شکار جوندگان برای انسان ارزشمند هستند. حدود ۶۰ نژاد گربه تاکنون به ثبت رسیدهاست.[۶]
گربه از نظر آناتومی شبیه سایر گونههای گربهسانان است. آنها بدنی منعطف دارند و سریع واکنش نشان میدهند، دندانهایی تیز و پنجههایی جمعشونده دارند که برای کشتن طعمههای کوچک کاربرد دارد. گربهها توانایی دید در شب دارند و حس بویایی آنها نیز بهخوبی تکامل یافتهاست. ارتباطات گربهها شامل صداسازی مانند میو، خُرخُر، صدای لرزش، خسخس، غرغر و همچنین زبان بدن مخصوص گربه است. گربه برای شکار بیشتر در هنگام سپیدهدم و غروب (پگاهرو) فعال است که میتواند صداهای با بسامد بالاتر یا پایینتر برای گوش انسان را بشنود، مانند گوشهای موش و دیگر پستانداران کوچک.[۷]
گربههای خانگی ماده میتوانند از بهار تا اواخر پاییز بچهگربه داشتهباشند، زایمان اغلب شامل دو تا پنج بچهگربه است.[۸] گربههای خانگی به منظور زاد و ولد پرورش داده میشوند و در رویدادهای مشخصی به نمایش گذاشته میشود، سرگرمیای که تحت عنوان فانتزی گربه معروف است. عدم کنترل بر پرورش گربههای خانگی، ناموفقبودن برنامههای عقیمسازی در کاهش تعداد آنها و همچنین رها کردن این حیوانات خانگی در طبیعت، منجر به پدید آمدن تعداد زیادی گربهٔ خیابانی در سراسر جهان شده که این موضوع میتواند به کاهش جمعیت و انقراض گونههایی از پرندگان، پستانداران و خزندگان منجر شود.[۹]
گربهها ابتدا در حدود سالِ ۷٫۵۰۰ پیش از میلاد در خاور نزدیک اهلی شدند.[۱۰] مدتها تصور میشد که اهلیکردن گربه در مصر باستان آغاز شدهاست، زیرا از حدود سال ۳٫۱۰۰ پیش از میلاد به گربهها در مصر باستان احترام گذاشته میشد.[۱۱][۱۲] تا سال ۲۰۲۱ میلادی، ۲۲۰ میلیون گربهٔ دارای صاحب و ۴۸۰ میلیون گربهٔ ولگرد در جهان وجود داشت.[۱۳][۱۴] در سال ۲۰۱۷، گربهٔ خانگی با ۹۵ میلیون جمعیت، دومین حیوان خانگی محبوب در ایالات متحدهٔ آمریکا بود.[۱۵][۱۶][۱۷] در بریتانیا، ۲۶ درصد از بزرگسالان گربه دارند که جمعیت این گربهها تا سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۰٫۹ میلیون بودهاست.[۱۸] در ایران نیز تخمین زده میشود که تعداد گربهها بین ۱ تا ۲ میلیون عدد باشد.[۱۹]
نامشناسی[ویرایش]
در زبانهای ایرانی[ویرایش]
گُربه در فارسی برگرفته از «گُربَک» در زبان پارسی میانه است. نام این حیوان در فارسی دری «پُشَک» یا «پِشَک» است و در زبان پشتو به آن «پیشو» میگویند. در لهجههای محلی نیز صورتهای پیشی، مالی، نازو و پیچا استفاده میشود.[۲۰]
در زبانهای دیگر[ویرایش]
ریشهٔ واژهٔ 'Cat (به معنای گربه) در زبان انگلیسی، برگرفته از catt در انگلیسی باستان است که تصور میشود از cattus در لاتین پسین گرفته شدهباشد.[۲۱]
همچنین عقیده بر این است که 'cattus' از واژهٔ ϣⲁⲩ šau در زبان قبطی مشتق شده و "tomcat"، یا صورت مؤنث آن با پسوندساز -t است.[۲۲] واژهٔ لاتین ذکرشده، ممکن است از دیگر زبانهای آفروآسیایی[۲۳] یا زبانهای نیلوصحرایی گرفته شدهباشد. واژهٔ kaddîska (بهمعنای گربهٔ وحشی) در زبان نوبی و kadīs در زبان نوبین، سرچشمههای احتمالی یا مرتبط هستند.[۲۴] واژهٔ نوبی میتواند وامواژهای از قَطّ یا قِطّ در زبان عربی باشد. به احتمال زیاد این صورتها از یک کلمهٔ ژرمنی باستان نشأت گرفتهاست که به لاتین و از آنجا به یونانی و سپس به سریانی و عربی وارد شدهاست.[۲۵] همچنین ممکن است که این واژه از زبانهای اروپای شمالی و ژرمنی مشتق شدهباشد که خود این زبانها آن را بهصورت وامواژه از زبانهای اورالی گرفتهباشند؛ این واژه در زبان سامی شمالی gáđfi، و در مجاری hölgy, "stoat" است که هر دو برگرفته از *käďwä در زبان نیااورالی هستند.[۲۶]
واژهٔ انگلیسی puss که به صورتهای pussy و pussycat نیز ادامه پیدا کرده، از سدهٔ شانزدهم میلادی وجود داشته و احتمالاً از poes در هلندی اخذ شده که آن نیز از puuskatte در آلمانی سفلی گرفته شده و با kattepus در سوئدی، یا pus و pusekatt در نروژی مرتبط است. صورتهای مشابهی از این واژه در زبان لیتوانیایی (puižė) و ایرلندی (puisín یا puiscín) وجود دارد. ریشهشناسی این واژه نامشخص است، اما ممکن است صرفاً نامآوایی برای صدا زدن گربه و جلب توجه او بوده باشد.[۲۷][۲۸]
طبقهبندی[ویرایش]
کارل لینه در سال ۱۷۵۸ میلادی نام علمی Felis catus را برای طبقهبندی گربهٔ خانگی به کار برد.[۱][۲] Felis catus domesticus در سال ۱۷۷۷ توسط یوهان کریستیان پلیکارپ ارکسلبن پیشنهاد شد.[۳] Felis daemon توسط کنستانتین ساتونین در سال ۱۹۰۴ پیشنهاد شد که گربهٔ سیاهی در قفقاز جنوبی بود که بعداً بهعنوان یک گربهٔ خانگی شناخته شد.[۲۹][۳۰]
در سال ۲۰۰۳ کمیسیون بینالمللی نامگذاری جانوری تصویب کرد که گربهٔ خانگی یک گونهٔ متمایز با نام Felis catus است.[۳۱][۳۲] در سال ۲۰۰۷، در پی تحقیقات فیلوژنتیک، گربهٔ خانگی تحت عنوان F. silvestris catus زیرگونهای از گربهوحشی اروپایی (F. silvestris) در نظر گرفتهشد.[۳۳][۳۴] در سال ۲۰۱۷ اتحادیهٔ بینالمللی حفاظت از طبیعت پس از پیشنهاد قوانین جهانی نامگذاری برای جانوران، گربهٔ خانگی را بهعنوان گونهای متمایز و تحت عنوان Felis catus در نظر گرفت.[۳۵]
فرگشت[ویرایش]
گربهٔ خانگی یکی از اعضای خانوادهٔ گربهایان است که نسبی مشترک در حدود ۱۰–۱۵ میلیون سال پیش دارند.[۳۶] سردهٔ گربهها در حدود ۶–۷ میلیون سال پیش از گربهایان منشعب شد.[۳۷] نتایج تحقیقات فیلوژنتیک تأیید میکند که گونههای گربههای وحشی از طریق گونهزایی همبوم یا زایمان پاراپاتریک تکامل یافتند، در حالی که گربهٔ اهلی از راه زادگیری گزینشی به فرگشت رسیدهاست.[۳۸] گربهٔ اهلی و نزدیکترین جد وحشی آن، هر دو ۳۸ کروموزوم[۳۹] و تقریباً ۲۰٬۰۰۰ ژن دارند.[۴۰] گربهٔ پلنگی (Prionailurus bengalensis) در حدود سال ۵۵۰۰ پیش از میلاد بهطور مستقل در چین اهلی شد. این خط از گربههای «تا حدی اهلی»، هیچ اثری در جمعیت گربههای خانگی امروزی ندارند.[۴۱]